Nếu bé nhà bạn không chịu ngồi yên ở nhà trẻ hay trong các buổi chơi cùng bạn bè, liên tục làm gián đoạn giờ kể chuyện và các hoạt động khác, liệu đó có phải là dấu hiệu của ADHD? Hãy cùng tìm hiểu những dấu hiệu phổ biến của ADHD ở trẻ và lời khuyên từ các bác sĩ nhi khoa.
Nội dung chính
Tóm tắt nhanh
– Dấu hiệu cơ bản: Trẻ mắc ADHD thường gặp khó khăn trong việc tập trung, hiếu động quá mức hoặc kết hợp cả hai. Các dấu hiệu này có thể xuất hiện ở trẻ nhỏ nhưng không phải lúc nào cũng là dấu hiệu của ADHD.
– Chẩn đoán: Việc chẩn đoán ADHD cần phải qua quá trình thu thập thông tin từ nhiều nguồn, bao gồm giáo viên, người chăm sóc và gia đình. Chẩn đoán chính thức không nên thực hiện trước 4 tuổi.
– Nguyên nhân: Yếu tố di truyền và môi trường có thể góp phần gây ra ADHD, nhưng nguyên nhân cụ thể vẫn chưa được xác định rõ ràng.
– Điều trị: Phương pháp điều trị ADHD thường bao gồm liệu pháp hành vi và thuốc, tùy thuộc vào từng trẻ và tình trạng cụ thể. Việc điều chỉnh chế độ ăn uống cũng có thể giúp cải thiện triệu chứng.
Khi quan sát bé chạy nhảy không ngừng suốt cả ngày, bạn có thể tự hỏi liệu hành vi của con có bình thường không – hay có điều gì khác đang diễn ra. Rốt cuộc, những tính từ thường dùng để miêu tả trẻ nhỏ như hiếu động, mất tập trung, bốc đồng, hay làm quá, bướng bỉnh và nói nhiều cũng chính là những đặc điểm phổ biến của người mắc ADHD (rối loạn tăng động giảm chú ý).
Mẹ đừng vội lo lắng nhé! Việc bé không chịu ngồi yên hay mau xao nhãng không có nghĩa là mẹ phải đưa con đi gặp bác sĩ ngay đâu. Để hiểu rõ hơn về ADHD ở trẻ nhỏ—bao gồm những dấu hiệu có thể gặp và lời khuyên của bác sĩ về việc kiểm tra tình trạng này—mẹ hãy cùng Our Baby tiếp tục tìm hiểu nhé!
ADHD ở trẻ em là gì?
ADHD (rối loạn tăng động giảm chú ý) là một rối loạn phát triển thần kinh phổ biến, đặc trưng bởi tình trạng hiếu động quá mức, mất tập trung hoặc kết hợp cả hai. Theo một cuộc khảo sát quốc gia năm 2016 với phụ huynh, ước tính có khoảng 6,1 triệu trẻ em (tương đương 9,4%) từng được chẩn đoán mắc ADHD.
Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) khuyến nghị không nên đánh giá ADHD ở trẻ trước 4 tuổi. Lý do là vì não bộ của bé đang phát triển rất nhanh, nên những hành vi mẹ lo lắng hôm nay có thể sẽ tự biến mất chỉ sau vài tháng.
Ngoài ra, để được chẩn đoán ADHD, hành vi của trẻ phải thực sự không phù hợp với độ tuổi và sự phát triển của bé. Dù có thể nhận thấy dấu hiệu ADHD sớm từ 3 tuổi, nhưng rất hiếm khi trẻ ở độ tuổi này được chẩn đoán chính thức.
ADHD ở trẻ em thường được chia thành ba nhóm chính:
– Loại mất tập trung: Trước đây được gọi là ADD, loại này mô tả những trẻ có thể ngồi yên và hòa đồng với mọi người, nhưng thực tế lại không chú ý đến những gì đang diễn ra. Việc tập trung vào bài tập về nhà hay các hoạt động khác là điều rất khó khăn.
– Loại hiếu động/bốc đồng: Những bé thuộc loại ADHD này dường như lúc nào cũng chạy nhảy, bật nhảy và quậy phá xung quanh. Bé cũng dễ dàng cắt lời người khác và gặp khó khăn trong việc chờ đợi lượt chơi với các bạn.
– Loại kết hợp giữa hiếu động và mất tập trung: Đây là dạng ADHD phổ biến nhất, kết hợp giữa hành vi hiếu động-bốc đồng và mất tập trung.
ADHD có thể ảnh hưởng đến trẻ em và người lớn ở mọi lứa tuổi, tuy nhiên, tình trạng này thường gặp ở các bé trai nhiều hơn bé gái. Các loại ADHD khác nhau cũng có sự phân biệt theo giới tính, với bé trai thường có biểu hiện hiếu động nhiều hơn, còn bé gái thường gặp phải nhóm mất tập trung nhiều hơn. Tình trạng này có thể có các triệu chứng từ nhẹ đến vừa phải, tuy nhiên trong một số trường hợp, các triệu chứng có thể rất nghiêm trọng.
ADHD có thể ảnh hưởng đến trẻ em và người lớn ở mọi lứa tuổi
Các triệu chứng ADHD ở trẻ nhỏ
Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) cho biết, việc chẩn đoán ADHD ở trẻ dưới 4 tuổi rất khó khăn vì nhiều dấu hiệu và triệu chứng của tình trạng này thực tế lại là hành vi bình thường của trẻ nhỏ.
Mặc dù phần lớn các bác sĩ đồng ý rằng rất khó để xác định liệu một đứa trẻ nhỏ có mắc ADHD hay không, nhưng có một số dấu hiệu sớm mà mẹ có thể lưu ý:
- Cơn giận dữ thường xuyên và mạnh mẽ: Những cơn bùng phát giận dữ và không thể kiểm soát cảm xúc.
- Hành vi hung hăng: Bé có thể tham gia vào những trò chơi thô bạo với bạn bè hoặc bị yêu cầu rời khỏi các tình huống xã hội vì hành động hung hăng hoặc cố chấp.
- Dễ bị phân tâm và choáng ngợp: Mơ mộng, thói quen không nghe, đồ đạc lộn xộn và dễ bị phân tâm là những dấu hiệu phổ biến của ADHD loại mất tập trung.
- Quá tự tin, không sợ hãi: Hành vi bốc đồng như nhảy từ trên xích đu xuống, chấn thương vì sự bất cẩn, và thậm chí quá mức giao tiếp với người lạ là dấu hiệu của tính bốc đồng.
- Không ngừng di chuyển: Chạy nhảy, leo trèo, nhảy, uốn éo, nghịch ngợm và không thể ngồi yên là những dấu hiệu rõ ràng của sự hiếu động.
- Gây gián đoạn: Nói chuyện thường xuyên, cắt lời người khác, trả lời ngay lập tức và hoàn thành câu nói của người khác.
Việc chẩn đoán ADHD ở trẻ dưới 4 tuổi rất khó khăn vì nhiều dấu hiệu
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ của ADHD ở trẻ nhỏ
Hiện nay chưa có xét nghiệm cụ thể nào để chẩn đoán ADHD (quá trình chẩn đoán chủ yếu là thu thập thông tin từ nhiều nguồn khác nhau), và không có nguyên nhân cụ thể nào có thể chỉ ra chính xác tình trạng này. Tuy nhiên, có một số yếu tố nguy cơ có thể góp phần gây ra ADHD, chẳng hạn như:
– Yếu tố di truyền: Nhiều nghiên cứu cho thấy lịch sử gia đình và gen của một người là nguyên nhân gốc rễ của ADHD. Thực tế, 3 trong số 4 trẻ mắc ADHD cũng có người thân mắc cùng rối loạn này.Sinh non: Trẻ sinh non có thể dễ bị mắc ADHD, cũng như tổn thương não bộ và căng thẳng cực độ đối với mẹ trong thai kỳ.
– Yếu tố môi trường: Các nghiên cứu đang được thực hiện về các yếu tố bên ngoài có thể gây ADHD, chẳng hạn như chế độ dinh dưỡng của trẻ và môi trường xã hội.
– Hút thuốc, uống rượu và/hoặc sử dụng ma túy trong thai kỳ: Những thói quen này cũng có thể liên quan đến ADHD.
– Màu thực phẩm và chất bảo quản nhân tạo: Mặc dù chưa có kết luận chính xác rằng các chất phụ gia hoặc đường gây ra ADHD, nhưng một số nghiên cứu cho thấy các màu thực phẩm như 5 có thể làm tăng sự hiếu động ở một số trẻ.
Thay vào đó, các chuyên gia nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nhận diện các dấu hiệu tiềm ẩn của rối loạn phổ tự kỷ (như tránh giao tiếp bằng mắt, chậm phát triển ngôn ngữ hoặc mất ngôn ngữ, ít quan tâm đến bạn bè hay người lớn) để cha mẹ và người chăm sóc có thể nhanh chóng đưa các triệu chứng này đến sự chú ý của bác sĩ nhi.
Bác sĩ của bé sẽ luôn chú ý đến các dấu hiệu của ASD, vì Học viện Nhi khoa Mỹ (AAP) hiện nay khuyến nghị trẻ em nên được sàng lọc rối loạn phổ tự kỷ trong các buổi khám sức khỏe định kỳ khi bé 18 tháng và 24 tháng tuổi. Rối loạn phổ tự kỷ đôi khi có thể được phát hiện từ 18 tháng hoặc sớm hơn, nhưng đến 2 tuổi, một chẩn đoán chính thức, đáng tin cậy thường có thể được đưa ra.
Trong các buổi kiểm tra sức khỏe định kỳ này, việc theo dõi sự phát triển được thực hiện, bao gồm việc quan sát bé trong các hoạt động và đặt một loạt câu hỏi về các mốc phát triển xã hội, hành vi và ngôn ngữ.
Nếu có điều gì đó có vẻ bất thường, một cuộc sàng lọc phát triển chính thức sẽ được thực hiện, có thể với một bác sĩ khác, chuyên gia ngôn ngữ hoặc chuyên gia về tự kỷ.
Từ năm 2013, các tiêu chí từ Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5) của Hiệp hội Tâm thần học Mỹ đã được mở rộng để bao gồm cả những trường hợp có triệu chứng nhẹ của ASD. Việc giới thiệu bé đến một cuộc sàng lọc chính thức về tự kỷ nên tuân theo các hướng dẫn của DSM-5 để xác định mức độ nghiêm trọng của tình trạng của bé dựa trên các thiếu sót về xã hội và ngôn ngữ, cũng như các hành vi khác.
Có nên cho bé đi kiểm tra ADHD không?
Mẹ có thể luôn chia sẻ những lo lắng về sự phát triển cảm xúc của con với bác sĩ nhi khoa. Bên cạnh đó, việc duy trì liên lạc thường xuyên với cô giáo ở nhà trẻ hoặc trường mẫu giáo cũng giúp mẹ nhận ra các dấu hiệu.
Tuy nhiên, mẹ cần biết rằng mặc dù độ tuổi chẩn đoán và điều trị ADHD đã được mở rộng từ 4 đến 18 tuổi, việc chẩn đoán sớm hơn là rất khó khăn.
Nếu có thực hiện xét nghiệm ADHD, việc thu thập thông tin từ những người có tiếp xúc hàng ngày với bé (người giữ trẻ, giáo viên, thành viên trong gia đình) là bước đầu tiên. Tiếp theo, các nguyên nhân thay thế hoặc vấn đề cơ bản khác như lo âu, trầm cảm (hiếm khi gặp ở trẻ nhỏ), chậm nói, rối loạn học tập, hoặc các vấn đề thể chất như ngưng thở khi ngủ hay viêm tai cũng cần được xem xét. Hãy chắc chắn rằng bé cũng đang ngủ đủ giấc, vì những trẻ thiếu ngủ đôi khi cũng có thể có triệu chứng giống ADHD.
Thu thập thông tin từ những người có tiếp xúc hàng ngày với bé
Điều trị ADHD và thuốc cho trẻ em
Nếu đã loại trừ những vấn đề khác và xác nhận chẩn đoán, điều trị ADHD hiệu quả thường bao gồm sự kết hợp giữa liệu pháp quản lý hành vi và thuốc, tuy nhiên điều này phụ thuộc vào từng trẻ và tình huống cụ thể. Các chuyên gia thường khuyến nghị bắt đầu với liệu pháp hành vi, giúp trẻ học các kỹ thuật tự kiểm soát và cải thiện khả năng tập trung.
Nếu những chiến lược này không có hiệu quả trong một khoảng thời gian, việc sử dụng thuốc có thể là bước tiếp theo. Mẹ hãy thảo luận với bác sĩ nhi khoa, bác sĩ tâm thần trẻ em hoặc bác sĩ nhi khoa phát triển, nhưng cần lưu ý rằng việc tìm ra loại thuốc phù hợp có thể mất thời gian. AAP chỉ ra rằng “phản ứng của trẻ với thuốc kích thích là khác nhau và khó đoán”, nhưng nhìn chung, nghiên cứu cho thấy 90% trẻ em sử dụng thuốc đều có lợi ích từ chúng.
Về chế độ ăn uống, AAP khuyến nghị tất cả trẻ em nên ăn các bữa ăn đầy đủ rau quả, thay vì những thực phẩm đóng gói hoặc chế biến sẵn. Khi có thể, mẹ hãy cho con ăn thực phẩm nguyên chất—mặc dù mối liên hệ giữa các phụ gia thực phẩm và sự xuất hiện của ADHD chưa được chứng minh hoàn toàn, nhưng ngày càng có nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng một số phụ gia thực phẩm có thể làm ảnh hưởng đến hormone, sự phát triển và tăng trưởng của trẻ. AAP cũng báo cáo rằng một số chất phụ gia có thể làm tăng nguy cơ béo phì ở trẻ em, tình trạng đã gấp ba lần so với những năm 1970.
Sự khác biệt giữa ADHD và rối loạn phổ tự kỷ (ASD)
ADHD và tự kỷ có thể có các triệu chứng tương tự, nhưng giữa chúng có một số sự khác biệt quan trọng. Trong khi trẻ ADHD gặp khó khăn trong việc tập trung, trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ lại thường tập trung quá mức vào một thứ gì đó, chẳng hạn như xếp những chiếc xe đồ chơi thành những hàng ngăn nắp. Trẻ ADHD thường yêu thích giao tiếp với bạn bè, trong khi trẻ mắc ASD có thể ít giao tiếp hoặc thậm chí có sự rút lui nhất định.
Trẻ mắc tự kỷ gặp khó khăn trong việc hiểu biết về ranh giới cảm xúc và thể chất, và có thể không nhận thức được hành vi hay lời nói của mình đang được thể hiện như thế nào. Trong khi đó, trẻ ADHD biết rõ điều đúng và sai nhưng đôi khi không suy nghĩ về hậu quả của hành động khi không muốn làm những gì được yêu cầu.
Tự kỷ có thể được phát hiện và chẩn đoán chính thức từ sớm hơn ADHD — thậm chí ngay khi 18 tháng hoặc nhỏ hơn. Tuy nhiên, như đã đề cập, trẻ mắc ADHD khó có thể được chẩn đoán chính thức khi dưới 4 tuổi.
Khi nuôi dạy bé yêu siêu năng động, mẹ hãy yên tâm rằng hành vi hiếu động và bốc đồng mà mẹ thấy hầu như chỉ là những hành vi bình thường của trẻ nhỏ ở độ tuổi này. Tuy nhiên, nếu mẹ lo lắng rằng con mình không phát triển như những bạn bè cùng lứa, hãy trò chuyện với bác sĩ nhi khoa để được tư vấn và yên tâm hơn nhé!
Câu hỏi thường gặp
ADHD (rối loạn tăng động giảm chú ý) là một rối loạn phát triển thần kinh, đặc trưng bởi tình trạng hiếu động quá mức, mất tập trung hoặc kết hợp cả hai.
Các triệu chứng phổ biến bao gồm cơn giận dữ mạnh mẽ, hành vi hung hăng, dễ bị phân tâm, quá tự tin và không ngừng di chuyển.
Nếu bé có dấu hiệu như mất tập trung, hiếu động quá mức hoặc hành vi bốc đồng, mẹ có thể tham khảo ý kiến bác sĩ nhi khoa để quyết định liệu có cần kiểm tra ADHD hay không.
Điều trị ADHD có thể bao gồm liệu pháp hành vi và thuốc. Nếu liệu pháp hành vi không hiệu quả, bác sĩ có thể cân nhắc việc sử dụng thuốc sau khi kiểm tra kỹ lưỡng.
ADHD thường gây khó khăn trong việc tập trung, trong khi trẻ mắc ASD có thể quá tập trung vào một việc. Trẻ ADHD thích giao tiếp, trong khi trẻ ASD có thể ít giao tiếp hơn.
Nguồn tham khảo: What to expect